Мундиал тарихи. Футболчи сувга тушиб кетган, майдон четидаги полиция голли узатма берган ҳамда мураббийлар ҳакамлик қилган илк жаҳон чемпионатини ёдга оламиз

1904 йил Халқаро футбол ассоциациялари федерацияси (ФИФА) ташкил этилгандан сўнг мамлакатлар ўртасида Олимпия ўйинларидан ташқари алоҳида мусобақа ўтказиш бўйича ташаббуслар илгари сурила бошлади.

Олимпия ўйинларининг муваффақиятидан руҳланган ФИФА президенти Жюль Риме ташкилотнинг ўз халқаро мусобақасини Олимпия ўйинларидан ҳоли тарзда ўтказиш ғоясини кўтарди. 1928 йил 28 май куни Амстердамда бўлиб ўтган ФИФАнинг 17-конгрессида жаҳон чемпионатини ташкил этиш тўғрисида расмий қарор қабул қилинди.

1930 йилги жаҳон чемпионати футбол тарихидаги биринчи мундиал сифатида қайд этилган. Мусобақа 13–30 июль кунлари Уругвайда ташкил этилди. ФИФА ушбу мамлакатни мезбон сифатида танлашига бир нечта омиллар таъсир кўрсатган: Уругвай ўша йили Конституциясининг 100 йиллигини нишонлаётган эди, миллий терма жамоа эса 1924 ва 1928 йилги Олимпия ўйинларида шоҳсупага кўтарилган.

Дастлаб Италия, Швеция, Нидерландия, Испания, Венгрия ва Уругвай мусобақани қабул қилиш учун ариза тақдим этган. Аммо қолган барча номзодлар ўз аризаларини қайтариб олгач, Уругвайнинг таклифи ягона ва табиий танлов сифатида қолди.

Жаҳон чемпионатининг дастлабки кубоги – "Ғалаба маъбудаси" француз ҳайкалтароши Абел Лафлеур томонидан соф кумуш ва олтин қопламадан ясалган. У юнон ҳайкалтарошлигининг энг буюк асарларидан бири, ҳозирда Париждаги Лувр музейида сақланаётган маъбуда Ника тасвири асосида яратилган. 1946 йил кубок Жюль Риме кубоги дея қайта номланган. Иккинчи жаҳон уруши даврида ФИФАнинг италиялик вице-президенти доктор Отторино Барасси кубокни ўз каравоти остидаги пойабзал қутисида яшириб, нацистлардан сақлаб қолган.

Биринчи мундиал тарихда саралашсиз ўтказилган ягона чемпионат бўлиб қолди. ФИФАга аъзо 41 мамлакат иштирок этишга таклиф қилинди ва 1930 йил 28 февралгача жавоб бериш белгиланди. Мусобақа дастлаб 16 жамоали плей-офф тизимида ўтказилиши режалаштирилган бўлса-да, етарлича ариза келиб тушмагани учун бу тартиб амалда қўлланилмади.

Шу тариқа, илк жаҳон чемпионатида бор-йўғи 13 та терма жамоа қатнашди: Жанубий Америкадан – 7 та, Европадан – 4 та, Шимолий Америкадан – 2 та.  Америка қитъасида қизиқиш юқори бўлди – Аргентина, Бразилия, Боливия, Чили, Мексика, Парагвай, Перу ва АҚШ иштирокини тасдиқлади. 

Европада эса вазият бошқача кечди. Атлантика океани орқали узоқ ва қиммат саёҳат, футболчиларнинг клублардан узоқ муддатга ажралиши ҳамда Буюк депрессия оқибатлари сабаб кўплаб мамлакатлар мусобақада қатнашишдан бош тортди. Ҳатто февраль ойига қадар бирор Европа мамлакати расмий ариза юбормади.

Уругвай футбол федерацияси ФИФАни тарк этган Британия мамлакатларига ҳам таклиф йўллади, аммо Англия футбол ассоциацияси 1929 йил 18 ноябрда бу таклифни рад этди. Миср Ўрта ер денгизидаги бўрон сабабли алоқани йўқотгани сабабли мусобақада иштирок эта олмади. 

Турнир бошланишига икки ой қолганида ҳам Европадан бирон жамоа қатнашишга розилик билдирмагани сабаб, президент Жюль Риме вазиятга шахсан аралашди ва натижада тўрт мамлакат – Бельгия, Франция, Руминия ва Югославия Уругвайга боришга рози бўлди.

Руминия таркибини янги подшоҳ Карол II шахсан танлади ва футболчилар иш жойларини йўқотмасликлари учун уларнинг иш берувчилари билан келишувга эришди. Франция терма жамоаси Римe билан тўғридан-тўғри мулоқот орқали мундиалда қатнашишга розилик билдирди, аммо жамоанинг етакчи ҳимоячиси Мануэль Анатол ва бош мураббий Гастон Барро сафардан бош тортди. Бельгия эса ФИФА вице-президенти Родольф Сeлдрeйeрс ташаббуси билан иштирок этишга қарор қилди.

Руминлар Генуядан “SS Conte Verde” кемасига чиқишди, французлар ва югославлар эса 21 июнда Франциянинг Вильфранш-сюр-Мер портида кемага қўшилди, бельгияликлар Барселонадан ҳамроҳлик қилди. Кемада ФИФА президенти Жюль Риме, кубок ва уч европалик ҳакам – Жон Лангенус, Анри Кристоф ва Томас Балвей ҳам бор эди.

Жамоалар икки ҳафталик денгиз саёҳати давомида ўзини спорт формасида ушлаб туришга ҳаракат қилишди – кема палубасида машғулотлар ўтказилди. Француз футболчиси Эдмон Делфур сафарни шундай деб ёдга олади:

"Жуда оғир сафарни бошдан кечирдик, чунки ўша даврда Монтевидеога фақатгина денгиз орқали етиб бориш мумкин эди. Мураббийимиз йигитларни машғулотга жалб қилиш керак, уларни формада ушлаб туриш керак, дерди. Мен эса уларнинг фитнес мураббийига айланиб қолдим. Унутилмас саёҳат. Бир куни ҳатто бассейн ёнида ўйин ҳам ўтказдик. Ўшанда Этьенн Маттлер эҳтиётсиз ҳаракат оқибатида сувга тушиб кетди".

29 июнда Рио-де-Жанейрода бразилияликлар кемага чиқиб, 4 июлда Уругвайга етиб келишди. Мусобақада расмий тўп сифатида T-Model коптогидан фойдаланилди.

Барча учрашувлар Монтевидеода ўтказилди. Турнирда учта стадиондан фойдаланилди: "Эстадио Сентенарио", "Позитос" ва "Гран Парк Сентрал". "Эстадио Сентенарио" ушбу мундиал учун махсус, шунингдек Уругвай мустақиллигининг 100 йиллигини нишонлаш муносабати билан қурилган. Архитектор Хуан Скассо томонидан лойиҳалаштирилган 90 минг ўринга эга стадион ўша даврда Британ ороллари ташқарисидаги энг йирик футбол аренаси сифатида қайд этилган.

Турнирдаги 18 та ўйиндан 10 таси, жумладан икки ярим финал ва финал айнан шу стадионда ўтказилди. Бироқ қурилиш ишлари жуда шошилинч амалга оширилгани ҳамда қаҳратон, ёмғирли қиш оқибатида кечиккани сабабли стадион мусобақа бошланганидан кейин бешинчи кунга қадар тўлиқ тайёр бўлмаган. Шу боис, мезбонлар ўз иштирокини кеч бошлаган. Иштирокчилар тўрт гуруҳга ажратилди ва ҳар бир гуруҳ ғолиби ярим финалга йўл олди.

Мундиалнинг дастлабки икки учрашуви бир вақтда бошланди: Франция Мексикани 4:1 ҳисобида, АҚШ эса Бельгияни 3:0 ҳисобида мағлуб этди. Франция терма жамоаси аъзоси Люсьен Лоран жаҳон чемпионатлари тарихидаги илк гол муаллифи сифатида тарихга кирди. АҚШ дарвозабони Жимми Дуглас эса мусобақанинг биринчи турида дарвозасини дахлсиз сақлаб қолган дастлабки посбон сифатида қайд этилди.

Мусобақа иштирокчиларидан аргентиналик Франсиско Варалло ҳаётдан кўз юмганлар орасида энг сўнггиси бўлди. У 2010 йил 100 ёшида вафот этди. 2030 йилги жаҳон чемпионатининг очилиш учрашуви ҳам "Эстадио Сентенарио"да ўтказилиши режалаштирилган.

1-гуруҳ

Гуруҳда тўрт жамоа иштирок этган: Аргентина, Чили, Франция ва Мексика. Французлар Мексикага қарши учрашувнинг катта қисмини бир киши кам ҳолда ўтказди: асосий дарвозабон 24-дақиқада жароҳат олиб майдонни тарк этди ва унинг ўрнини чап қанот ҳимоячиси тўлдиришга мажбур бўлди.

Люсьен Лоран биринчи голни қандай ургани ҳақида шундай хотирлайди:

"Дарвозабон тўпни марказий ҳимоячимизга узатди, у эса ўнг қанот ярим ҳимоячиси Либератига оширди. Либерати рақибни алдаб ўтди ва тўпни жарима майдонига узатди. Мен эса тахминан 10–11 метр масофадан тўпни рақиб дарвозасининг юқори бурчагига йўлладим. Ўша пайтда бу гол жаҳон чемпионатлари тарихидаги дастлабкиси эканини ҳеч ўйлаб кўрмаганман. Жаҳон чемпионати мунтазам давом этиш-этмаслигини ҳам билмасдик. Уйга қайтганимда газета бу ҳақда қисқагина хабар эълон қилганди. Ўша вақтларда футбол эндигина ривожланаётган эди".

Орадан икки кун ўтгач, французлар фаворитлардан бири саналган Аргентинага қарши майдонга тушди. Учрашувда баҳсли вазият юзага келди – мовий-оқлар аъзоси Монти гол урганидан уч дақиқа ўтиб, тажрибасиз бразилиялик ҳакам Алмейда Рего ўйинни муддатидан олдин тугатиб юборди. Бу пайтда француз марказий ҳужумчиси Марсель Лангиллер дарвоза томон катта тезликда бораётган ва гол уришга яқинлашаётган эди. Франциянинг кескин эътирозларидан сўнг ўйин давом эттирилди. Аргентина 1:0 ҳисобидаги ғалабани сақлаб қолди.

Учрашувдан кейин аргентиналикларнинг автобуси маҳаллий мухлислар томонидан тошбўрон қилинди. Аргентина футбол федерацияси ҳатто жаҳон чемпионатини буткул тарк этиш билан таҳдид қилиб, мазкур воқеа "мамлакатлар ўртасидаги дўстона муносабатларга жиддий зарар етказиши мумкин", деган баёнот билан чиқди. Фақатгина уругвайлик журналистларнинг илтимоси билан Аргентина мусобақада иштирокини давом эттирди.

Франция 48 соат орасида икки ўйин ўтказган бир пайтда, Чили ҳали бирорта беллашув ўтказмаганди. Улар эртаси куни Мексикани осонликча 3:0 ҳисобида мағлуб этди.

Франция – Чили учрашуви жаҳон чемпионатлари тарихидаги биринчи пенальти билан тарихга кирди: франциялик Тепо Чили футболчиси Видалнинг пенальтисини қайтариб, мундиал тарихида пенальтини қайтарган биринчи дарвозабонга айланди.

Аргентина Мексикага қарши ўйинда 6:3 ҳисобида ғалаба қозонди. Дебют ўйинида Гильермо Стабиле хет-трик қайд этди. Гуруҳ ғолиби Аргентина ва Чили ўртасидаги баҳсда ҳал бўлди. Қизғин кечган ўйинда Аргентина 3:1 ҳисобида зафар қучиб, ярим финалга йўл олди.

Аргентина – Чили (3:1) ўйинида аргентиналик Луис Монти чилилик Касимиро Торресга нисбатан қўполлик ишлатди. Бельгиялик ҳакам Жон Лангенус ўз хотираларида ("En siffant par le monde") ҳодисани ёдга олган: "Қоидабузарлик учун ҳуштак чалиниб, вазият назоратга олинган эди. Монти чалиб йиқитган чилилик футболчининг рақиби томон осойишта юрганини, бошига қўл теккизиб силаганини кўрдим. Гўё ҳеч қандай гина-қудрат йўқдек эди, бироқ бир зумда чилилик бир қўли билан Монтининг бошидан ушлаб, иккинчи қўли билан кучли зарба берди. Шунда тўполон бошланди! Бир лаҳзада барча аргентиналик ўйинчилар ўзларига энг яқин чилиликларга ташланиб, гўё 11 та алоҳида бокс жангини бошлашди, аммо бу қоидаларга тўғри келмасди, тепкилаш ҳолатлари ҳам кўп эди. Ҳаммаёқ қонга беланган, баъзи футболчилар жароҳат олган эди.

Полиция жанжалга аралашди, фотосуратчилар эса суратга олишда давом этди. Охир-оқибат, тартиб ўрнатилди, жароҳатланганларга тиббий ёрдам кўрсатилди ва футболчилар ярашди. Қоидага кўра, барча ўйинчилар майдондан четлатилиши ва ўйин бекор қилиниши керак эди, лекин бошқа мамлакатларда бошқача йўл тутишар экан. Шундай даҳшатли ҳодиса содир бўлган бўлса-да, ярим финалда ўйнаш учун жамоа керак эди. Шунинг учун ўйин давом эттирилди ва иккала томон ўйинчилари гўё ҳеч нарса бўлмагандек, беллашувнинг қолган қисмини хотиржамлик ва спортчиларга хос руҳда ўтказди. Аргентина 3:1 ҳисобида ғалаба қозонди, чилиликлар ҳатто рақиблари ёнига бориб, уларни табриклашди!"

2-гуруҳ

Гуруҳда Бразилия, Боливия ва Югославия жамланган бўлиб, фаворит сифатида Бразилия кўрилганди. Аммо улар илк турда Югославиядан 1:2 ҳисобида мағлубиятга учради.

Боливия ўз тарихида бирорта ғалаба қайд этмаган ҳолда мундиалга келганди. Уругвайга ҳурмат ифодаси сифатида футболчилар майдонга "Viva Uruguay" деб ёзилган либосларда тушишди. Югославияга ва Бразилияга қарши иккала ўйинни ҳам улар яхши бошлади, аммо йирик ҳисобда мағлуб бўлди – 0:4.

Боливия терма жамоаси мураббийи Улисес Сауцедо турнирда ҳакам сифатида ҳам фаолият юритган. У Аргентина – Мексика (6:3) учрашувини бошқарган, шунингдек Уругвай – Аргентина финалида (4:2) ёрдамчи ҳакам сифатида ишлаган. Сауцедо бошқарган икки ўйиннинг бирида унга Руминия терма жамоаси мураббийи Костел Рэдулеску ёрдамчи ҳакам сифатида кўмаклашган.

Қизиғи шундаки, Рэдулеску 1936 йилда Гармиш-Партенкирхенда бўлиб ўтган Олимпия ўйинларида бобслей (муз устида махсус узун, бурилишли трасса бўйлаб юқори тезликда ҳаракатланадиган қишки Олимпия спорт тури) мусобақасида спортчи сифатида ҳам иштирок этган.

Югославия гуруҳда биринчи ўринни эгаллаб, ярим финалга йўл олди.

3-гуруҳ

Мезбон Уругвай Перу ва Руминия билан бир гуруҳдан ўрин олганди. Гуруҳнинг илк учрашуви мусобақа тарихига биринчи қизил карточка билан кирди – перулик Пласидо Галиндо майдондан четлатилди. Руминия бир киши кўп бўлгач, вазиятдан унумли фойдаланиб, 3:1 ҳисобида зафар қучди. 

Руминия-Перу учрашувида ҳакамлар перуликларнинг ноқонуний ўзгаришини эътибордан четда қолдирди. Жанубий америкаликлар ҳисоб тенг пайти Соуза ўрнига Родригесни майдонга туширди. Расмийлардан ҳеч бири буни пайқамади, чунки футболчиларнинг либосларида рақамлар йўқ эди ва машҳур бўлмаган ўйинчиларни кам сонли аудитория юзидан танирди, бундан перуликлар унумли фойдаланди. Бироқ адолат барибир ғалаба қозонди ва руминлар ўша ўйинда ғалаба қозонди.

Беллашув мундиал тарихидаги энг кам томошабин ташриф буюрган ўйин сифатида қайд этилган – расмий рақамларда 2459 киши қайд этилган бўлса-да, амалда атиги 300 нафарга яқин киши учрашувни тамоша қилган.

Турнир бошланишидан бир кун олдин "El Gráfico" газетаси "Ла Плата футболининг қайси услуби ғолиб чиқади: асл Аргентина услубими ёки Уругвай ўзлаштириб олган ва ўғирлаган услубми?" деган саволни ўртага ташлади. Бу эса Уругвай ва Аргентина ўртасидаги "уруш" бошланганини англатарди.

Уругвайликларнинг энг машҳур ўйинчиси 1928 йилги Олимпиадада тўп билан моҳирона ўйнаш қобилияти туфайли Европада танилган қора танли ўнг қанот ҳимоячиси Хосе Леандро Андраде эди. Касби пойабзал тозаловчи бўлган Андраденинг жамоадошлари орасида 13 ёшида электр арраси билан юз берган фожиали ҳодисада ўнг қўлидан айрилган эпчил ҳужумчи Эктор "El Divino Manko" Кастро ҳамда 30 ярд масофадан тўсин устидаги шишаларни уриб тушириб машқ қиладиган Эктор "El Mago" ("Сеҳргар") Скароне бор эди.

Турнир бошланишидан аввал Андрес Масали жамоанинг асосий дарвозабони сифатида кўрилган, ўша йилларда дарвозабон чинакам юлдуз ва икки карра Олимпиада чемпиони ҳисобланарди. Аммо мутлақо аҳмоқона сабабга кўра, у терма жамоадан четлаштирилди. Маълум бўлишича, Уругвай мураббийининг ташаббуси билан барча футболчилар мундиалга ёпиқ эшиклар ортида тайёргарлик кўришлари, комендантлик соатига риоя қилишлари ва қуёш ботишидан олдин меҳмонхонага қайтишлари керак эди. Лекин Масали бу қоидани бузди. Журналистлар уни кечқурун хотини ёки нотаниш қиз билан кўришганини хабар қилишди. Нима бўлган тақдирда ҳам, у жамоа лагерига ўз вақтида қайтишга улгурмади ва мундиалда иштирок этиш имкониятидан маҳрум бўлди.

"Сентенарио" стадиони қурилиши кечиккани сабаб Уругвай мусобақани бешинчи куни бошлади. Мезбонлар Перуни кичик ҳисобда мағлуб этди. Матбуот бу ўйинни омадсиз деб баҳолаган бўлса-да, перулик дарвозабон Пардоннинг маҳоратли ўйини катта мақтовга сазовор бўлди.

Кейинги беллашувда Уругвай Руминияни 4:0 ҳисобида муносиб тарзда мағлуб этиб, ярим финалга йўл олди.

4-гуруҳ

Бельгия, Парагвай ва АҚШ иштирок этган гуруҳда америкаликлар таркиби янгилангани учун француз журналистлари уларни "ядро улоқтирувчилар" деб аташган. Аммо АҚШ биринчи ўйинда Бельгияни 3:0 ҳисобида мағлуб этди.

Гуруҳнинг иккинчи учрашувида АҚШ футболчиси Берт Патеноуд Парагвай дарвозасига хет-трик қайд этди – ушбу кўрсаткич мундиал тарихидаги биринчи расмий хет-трик сифатида эътироф этилган. Парагвай сўнгги ўйинда Бельгияни 1:0 ҳисобида мағлуб этди, аммо барибир АҚШ гуруҳда биринчи ўринни эгаллаб, ярим финалга йўл олди. 

Тарихдаги илк жаҳон чемпионатининг ярим финалига етиб борган АҚШ терма жамоаси таркибида Буюк Британияда туғилган бир неча ўйинчилар бор эди. Аслида, улар эндигина шаклланаётган Америка футболини кучайтириш мақсадида махсус танлаб олинган ва фуқароликка янги қабул қилинганлардан эди. Уларнинг олтитаси Буюк Британияда туғилган бўлиб, бештаси Шотландиядан ва биттаси Англиядан эди. Бироқ уларнинг фақат биттаси – Жорж Мурхаус профессионал бўлган. Қолганлари эса, кўплаб бошқа муҳожирлар сингари, ёшлигидаёқ АҚШга кўчиб келишган эди.

Қизиғи шундаки, АҚШ терма жамоасининг ўша пайтдаги мураббийи Роберт Миллар ҳам шотландиялик бўлган. У "Сен-Миррен" таркибида ўйнаб юрган пайтда, 27 ёшида АҚШга имиграция қилган ва 1912 йилга қадар турли Шимолий Америка клубларида ўйнаган, кейин эса мураббийлик фаолиятини бошлаган.

Ярим финал

Аргентина АҚШни 6:1 ҳисобида мағлуб этди. АҚШ бош мураббийи ўйиндан олдин аргентиналиклар уни қўрқитмаслигини, у фақат финални ўйлашини айтган бўлса-да, рақибнинг қаттиққўл ва шафқатсиз ўйинини ҳисобга олмаган. Беллашув тинч ўтмади: америкалик марказий ҳимоячи Рафаэль Трейси 10-дақиқадаёқ оёғини синдириб олди, дарвозабон Жим Дуглас қаттиқ жароҳатланди, ярим ҳимоячи Энди Олд эса юзидан тепки еб, оғир аҳволга тушди. 

Бельгиялик ҳакам Жон Лангенуснинг хотираларида ёзишича, Аргентина – АҚШ ўртасидаги ярим финал (6:1) пайтида америкаликлар ҳакамнинг бир қатор қарорларига эътироз билдирган. Танаффусдан сўнг америкаликлар яна бир бор қўполлик учун тўхтатилганда, мураббий Роберт Милларнинг ёрдамчиси ва жамоанинг тиббий ходими Жек Колл ҳакамни койиш учун майдонга отилиб чиққан. Лангенус кейинги воқеаларни шундай эслайди: "У тўғри менга қараб шиддат билан югурди ва жуда тажовузкор тарзда саволлар бера бошлади. Баҳслашиб бўлгач, ғазаб билан биринчи ёрдам сумкасини ерга улоқтирди. Сумка очилиб кетиб, ерга синган шиша идишлар ва флаконлар, жумладан хлороформ шишасидаги модда тўкилди ва жаноб Коллни ҳам, ўйинчи Энди Олдни ҳам дарҳол ҳушидан кетказди". Лангенус ўзининг узоқ ҳакамлик фаолиятида майдонни бундай самарали тинчлантириш усулини ҳеч қачон кўрмаган эди.

Уругвай – Югославия учрашуви ҳам 6:1 ҳисобида якунланди. Югославия дастлаб ҳисобни очди, аммо биринчи бўлимда баҳсли офсайд сабаб яна бир голи бекор қилинди. Иккинчи бўлимда эса Уругвай тўлиқ устунлик қилиб, ишончли ғалабага эришди.

Яна бир воқеа. Ҳисоб 2:1 бўлган палла Уругвай ҳужум уюштирди, бироқ тўп майдонни тарк этди. Чизиқ ортида турган тартиб сақловчи ходим тўпни майдонга қайтарди ва гўёки Ансельмога голли узатма амалга оширди, шундан сўнг футболчи тўпни хотиржамлик билан дарвозага йўллади. Ҳакамлар бу ҳолатни эътиборсиз қолдирди.

3-ўрин учун

1930 йилги чемпионатда бронза медали учун ўйин белгиланмаганди. ФИФАнинг 1986 йилги техник ҳисоботига кўра, тўплар нисбати Югославияникидан яхшироқ бўлгани учун учинчи ўрин расман АҚШга берилган. Югославия эса 4-ўрин сифатида қайд этилган.

Финал

Кутилганидек, ҳал қилувчи беллашув Уругвай ва Аргентина ўртасида бўлди. Икки йил аввал Амстердамдаги Олимпиада финалида ҳам айнан шу икки жамоа тўқнаш келган ва Уругвай ғалаба қозонган эди. Улар шунчаки қўшни эмас, балки ўта жиддий рақиблар бўлиб, сўнгги учрашувлари жуда кескин тарзда ўтган.

Финал 30 июль куни "Эстадио Сентенарио"да ўтказилди. Ла-Плата ҳавзаси атрофида кайфият жуда кескин эди: аргентиналик мухлислар дарёни кесиб ўтаркан, "Victoria o muerte" ("Ғалаба ёки ўлим") деб ёзилган таҳдидли шиорни кўтариб келишди. Бу ҳолат мусобақага қизиқиш ҳақидаги барча шубҳаларни йўққа чиқарди.

Буэнос-Айресдан Монтевидео томон мухлисларни ташиш учун ажратилган ўнта кема етарли бўлмаган. Турли кемалар, қайиқлар мухлисларни ташишга ҳаракат қилди. Тахминан 10–15 минг атрофида аргентиналик мухлис дарёдан ўтишга уринди, аммо Монтевидео порти шунчалик гавжумлашиб кетдики, кўплари ўйин бошлангунча ҳатто қирғоққа туша олмади, стадионга етиб бориш эса деярли имконсиз ҳолга айланган. Стадион атрофида мухлислар эҳтиёт чораси сифатида зирҳли қурол текширувидан ўтказилди. Маълумотларга кўра, ҳуқуқ-тартибот органлари 1600 та тўппончани мусодара қилган. Бош ҳакам эса ҳаёти хавфсизлигини таъминлашларини талаб қилган. Дарвозалар соат 8:00 да, ўйиндан 6 соат олдин очилди ва туш вақтига бориб стадион тўлган.

Финал олдидан катта низо юзага келди: ҳар икки жамоа финал ўйинини ўз мамлакатида ишлаб чиқарилган тўп билан ўтказишни хоҳлагани туфайли ҳакам Жон Лангенус майдонга икки қўлтиғида иккита тўп билан чиқди: бири Уругвай, иккинчиси эса Аргентинага тегишли эди. Манбаларга кўра, танга ташлаш натижасида биринчи таймда Аргентина, иккинчи таймда эса Уругвай тўпидан фойдаланилган.

Пабло Дорадо мезбонлар фойдасига ҳисобни очди. Бироқ Аргентина техник устунлиги ва аниқ паслар комбинацияси билан ўйин назоратини ўз қўлига олди. Орадан 8 дақиқа ўтгач, Феррейранинг узатмасини қабул қилган Карлос Пеуселле рақибни алдаб ўтиб, ҳисобни тенглаштирди.

Танаффус олдидан мусобақанинг энг сермаҳсул футболчиси Гильермо Стабиле яна бир гол урди ва Аргентина 2:1 ҳисобида олдинга чиқиб олди. Уругвай сардори Насасси гол офсайда киритилгани айтиб, эътироз билдирди, аммо ҳакам қарорини ўзгартирмади.

Иккинчи бўлимда Уругвай босимни кучайтирди. Педро Сеа ҳисобни 2:2 кўринишига келтирди. Орадан 10 дақиқа ўтгач, Сантос Ириарте узоқ масофадан аниқ зарба бериб, Уругвайни олдинга олиб чиқди. Ўйиннинг сўнгги дақиқаларида Кастро тўртинчи голни киритиб, ҳисобнинг 4:2 бўлишини таъминлади.

Шу тариқа, Уругвай тарихдаги биринчи жаҳон чемпионига айланди. Франциялик Жюль Риме кубокни Уругвай футбол федерацияси президенти Раул Жудега топширди.

Финалда ўйнаган футболчилардан энг охирги тирик қолгани – аргентиналик Франсиско Варалло 2010 йил 30 августда вафот этди.

Аргентина футбол федерацияси мутасаддилари мағлубиятни оғир қабул қилди. Улар журналистларга Монтига финал арафасида қилинган таҳдидлар, стадионда аргентиналик футболчиларга қарши янграган ҳуштакбозликлар ҳақида шикоят қилди. Буэнос-Айресдаги халқ ҳам ғазаб отига минди – Уругвай элчихонаси тошбўрон қилинди, полиция вазият назоратдан чиқмаслиги учун осмонга огоҳлантирувчи ўқ узди.

Мусобақадан кейин Аргентина Уругвай футбол федерацияси билан алоқани узди. Финалда ўйнаган аргентиналик футболчилардан саккиз нафари кейинчалик бирор марта терма жамоага чақирилмади. Улар орасида матбуот томонидан "қўрқоқ" деб таърифланган, ўта қўпол ўйини туфайли "суяк майдаловчи" лақабини олган Луис Монти ҳам бор эди. Монти бу воқеалардан кўп ўтмай "Ювентус"га ўтди (ойига 5000 доллар маош, машина ва уй эвазига) ва 1934 йил жаҳон чемпионатида Италия шарафини ҳимоя қилди.

Монтевидеода эса байрам кечаси тугамасди. Кемалар сиреналарини чалди, машиналар сигналларни тўхтатмади, осмон мушакбозликлар билан ёритилди ва "спиртли ичимликлар дарёдай оқди", деб ёзган эди Пепе Насасси. Эртаси куни ҳукумат мамлакат бўйлаб расмий байрам эълон қилди ва хурсандчилик давом этди.

Албатта, Монтевидео ҳаёти доим ёрқин бўлавермади. Уругвай кейинги икки жаҳон чемпионатига бойкот эълон қилди, Уолл-стрит қулаши оқибатлари мамлакат иқтисодиётини издан чиқарди ва 1933 йилда демократик ҳукумат ҳарбий тўнтариш орқали ағдарилди. Мамлакатни оғир йиллар кутиб турганди.

Нима бўлган тақдирда ҳам, 1930 йилнинг 30 июлида – Уругвай жаҳон чўққисига кўтарилганди.

Оқил Абдубарноев тайёрлади.